“Kulis: Bir Tiyatro Belleği” ziyaretçilerini bekliyor
Hrant Dink Vakfı, Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık ve Türkiye Tiyatro Vakfı’nın işbirliğiyle hazırlanan “Kulis: Bir Tiyatro Belleği, Hagop Ayvaz” sergisi, 21 Şubat’a kadar Yapı Kredi Sanat’ta sanatseverleri ağırlayacak.
Online de gezilebilen sergi, Hagop Ayvaz tarafından 1946-1996 arasında yayımlanan Ermenice tiyatro dergisi Kulis’in ve Ayvaz’ın kişisel arşivinden oluşuyor.
Tanıtım metninde belirtildiği şekliyle, sergi Ayvaz’ın bir anlamda “kulis”ine davet niteliği taşımasının yanı sıra “kültür ve sanatın toplumların bir arada yaşama kültürlerindeki yerini ve önemini, inançla kurulan, emek, özveri ve dayanışmayla varolan ‘kulis’lerini hatırlamayı” amaçlıyor.
“Çok dilli tiyatro üretimine dair bir karşılaşma”
Sergide 1911-2006 yılları arasında yaşamış tiyatro sanatçısı ve yayıncı Ayvaz’ın yaşamına, İstanbul’daki Ermenice tiyatro çalışmalarına, Kulis Dergisi’ne, dönemin sanatçıları, tiyatro toplulukları ve oyunlarına yer veriliyor.
Küratörlerden biri olan Hrant Dink Vakfı’ndan Banu Atça, serginin Türkiye tiyatro tarihi açısından büyük önem taşıdığını belirterek, “Sergi, öncelikle Tanzimat döneminde batılılaşmanın etkileriyle Osmanlı’da modern tiyatronun oluşumuna, dönemin çok dilli tiyatro üretimine dair bir karşılaşma sağlıyor” diyor.
Hagop Ayvaz’ın bu topraklarda modern tiyatro için ilk adımı atanlardan biri olduğunu söyleyen Atça, sergide bağımsız tiyatro topluluklarının, çok dilli tiyatro çalışmalarının da görüleceğini dile getiriyor.
“Sergi, kolektif hafızayı kamusal hafızaya dönüştürecek”
Atça, Kulis Dergisi’nin sadece tiyatro için değil, bağımsız yayıncılar için de bir ilham kaynağı olduğunu vurgulayarak, şunları söylüyor:
“Hagop Ayvaz, tiyatro ve sinema ağırlıklı haberler, eleştiri ve sanatçıların biyografilerine yer verilen Kulis Dergisi’ni, 1946-1996 yılları arasında tam 1104 sayı yayımlamış. Kulis Suriye, Lübnan, İran, Yunanistan ve diğer ülkelerden de topladığı kültür-sanat haberlerini birçok ülkede okuyucularına ulaştırmış. Kulis, 20. yüzyıl İstanbul Ermeni yazılı kültürü tarihinde benzersiz bir yer edinmesinin yanı sıra Türkiye tiyatrosunun yarım asırlık hafızasını içeren 1104 sayısıyla büyük bir kültür ve sanat arşivi niteliği taşıyor. Sergi de bu kolektif hafızanın kamusal bir hafızaya dönüşmesine olanak sağlayacak.”
“Sahne, kadınlar için mücadele alanı olmuş”
Sergide Türkiye tiyatro tarihindeki Ermeni kadın oyuncuların portreleri de yer alıyor. 2. katta tiyatro tarihi ve portreler olarak özel çalışan bölümde görülebilecek kadın oyuncularının isimleri şu şekilde; Verkine Karakaşyan, Arusyak Papazyan, Yeranuhi Karakaşyan, Mari Nvart, Siranuş, Knar Sıvacıyan, Eliza Binemaciyan, Rozali Benliyan, Agavni Necip, Afife Jale, Toto Karaca.
Ayrıca 1. kattaki biyografi ve Kulis bölümünde de 1940-1970 yılları arasındaki arşivden pek çok kadın oyuncunun fotoğrafları görülebilir.
Ermeni kadınların, sahneye çıkmasının da çok kolay olmadığını belirten Atça, “Kadınlar için sahne aynı zamanda büyük bir mücadele alanı olmuş. Boyun eğmemişler.
Afife’nin mücadelesini mümkün kılan bir geçmiş aslında” diyor. “Kulis: Bir Tiyatro Belleği, Hagop Ayvaz” sayesinde; tiyatro oyun metinleri olan el yazması defterler ve matbu eserler, 1868 tarihli Hagop Baronyan’ın kaleme aldığı Şark Dişçisi adlı Ermenice oyunun kitabı, 1874-75 yıllarına ait, Namık Kemal tarafından yazılan Osmanlıca Akif Bey oyununun kitabı, İzzet Nuri’nin Hasret, Teodor Kasap’ın Pinti Hamit oyunları, yine 1874 yılına ait Vazife Yolunda isimli Ermenice harflerle Türkçe yazılmış oyunun defteri ve Türkiye tiyatro tarihine dair daha birçok kaynak sanatseverlerle buluşuyor.
Hagop Ayvaz Arşivi
2006 yılında, Ayvaz’ın vefatının ardından Agos gazetesine, ardından Hrant Dink Vakfı’na bağışlanan Hagop Ayvaz arşivi Osmanlıca, Ermenice ve Türkçe, 600’e yakın el yazması ve matbu tiyatro metni, 500’den fazla Ermenice ve Türkçe süreli yayın, dergi ve broşürün yanı sıra fotoğraf, afiş, karikatür, kupür, davetiye, çizim ve kartpostaldan oluşan yaklaşık 12 bin görsel materyal içeriyor. 2019 yılında Ayvaz’ın bazı kişisel eşyalarının, aldığı ödüllerin ve 1946-1996 arasında kesintisiz yayımladığı Ermenice kültür sanat dergisi Kulis’in 1104 sayılık tam koleksiyonunun Hrant Dink Vakfı’na bağışlanmasıyla, arşiv daha bütünlüklü bir hal aldı. Vakıf tarafından dijital ortama aktarılan arşiv, “Kulis: Bir Tiyatro Belleği, Hagop Ayvaz” sergisiyle eş zamanlı olarak araştırmacıların erişimine açıldı.
Hagop Ayvaz kimdir?
Yazar, oyuncu, yayıncı. Türkiye’nin en uzun soluklu tiyatro dergisi Kulis’i elli yıl boyunca çıkararak sahne sanatlarına büyük hizmette bulunmuş, farklı kuşaklardan sanatçılar arasında bir köprü görevi üstlenerek 20. yüzyılda İstanbul kültür sanat hayatına damgasını vuranlardan biri olmuştur.
1911’de İstanbul Langa’da doğdu. Annesinin ikinci eşi Krikor Bükücüyan’ın yanında kunduracı çırağı olarak çalışırken Harutyun Samurkaş adında sayacı bir genç sayesinde Krikor Hagopyan’ın Narlıkapı’daki Şark Tiyatrosu ile tanıştı. 1929’da ilk defa Değirmencinin Kızı operetinde korist ve figüran olarak görev aldı. Daha sonra aynı sahnede, bu kez Jerfin ve Aram Elmas’ın kumpanyasıyla İki Ahbap Çavuş oyununda rol aldı. Boğos Savarş Karakaş’ın grubuna geçtı. Kara Değirmen Cinayeti adlı oyunda Vahram ve kız kardeşi Nektar Balıkçıyan, ustası Bedros Baltazar ve Jerfin Elmas ile birlikte sahne aldı.
1935’te yazar Ara Aginyan aracılığıyla Jamanak gazetesi yöneticileriyle tanıştı ve orada “Domsagner” (Biletler), “Cbur” (Cırcırböceği), “Mimos” (Pantomimci) takma adlarıyla tiyatro yazıları yazmaya başladı. Askerlik günlerinde çadırlarda mukavvadan yaptığı kuklalarla Karagöz-Hacivat oynattı. Ardından ordu komutanları için piyesler sahnelemeye başladı. Tıtumi Vacaraganı-Vardalabumba (Kabak Tüccarı) komedisini Türkçeye çevirip dizgici ve sahne arkadaşı Zareh Arşag’la birlikte sahnelediler.
Pek çok oyunda rol aldı: Arşın Mal Alan, Hamlet, Demirhane Müdürü, Namus İçin, Othello bunlardan bazılarıdır. 1950’den itibaren Esayan Okulundan Yetişenler Derneği’nde Pokr taderakhump-Küçük Kumpanya adında bir grup kurdu ve yönetmenliğini üstlendi. Galip Arcan’ın Lütfen Kesmeyiniz, Hagop Baronyan’ın Medzabadiv muratsganner-Haşmetli Dilenciler, Krem Simon’un Hars u gesur-Gelin Kaynana ve Dayı Garabed, Reşat Nuri Güntekin’in Tristan Bernard’dan çevirip uyarladığı Çifte Keramet gibi birçok Ermenice ve Türkçe oyunu yönetti. Son oyunu kendi yazdığı Son Perde’ydi. Aşod Madatyan bu piyesi Ermeniceye Şaderen megı-Çoklardan Biri adıyla çevirdi ve oyun birçok kez sahnelendi.
Zareh Arşag ve Galata Billur Sokak’ta birlikte bir matbaa işlettikleri Nazaret Donikyan 1946’da ona bir mizah dergisi yayımlamayı önerdi, böylece Kulis’in temeli atıldı. Babıali ressamlarından Berc Gürten derginin kapağını ve aynı zamanda meşhur karakteri Lutsika Dudu’nun bir portresini hazırladı. İlk Kulis ikinci hamur kâğıda, 16 sayfa olarak ve 500 tirajla yayımlandı. Bir müddet sonra Ayvaz dergiyi tek başına çıkarmaya başladı, tiraj 2500’e ulaştı. Yıllar içinde derginin Cağaloğlu yokuşunda bir matbaası oldu. 1950’den itibaren Hagop Ayvaz, Ermeni topluluklarının yaşadığı Suriye, Lübnan, Irak, İran, Yunanistan, Mısır gibi ülkelere yolculuk ederek dergiye yeni aboneler kazandırdı. Tiyatro, sinema ve çeşitli sahne sanatlarına geniş yer ayıran, inceleme yazılarının yanı sıra popüler konulara da yer veren, bol görselli, hareketli tarzıyla Kulis keyifle okunan ve aranan bir yayına dönüştü, Ayvaz’ın adı onyıllar içinde dergisiyle özdeşleşti.
Kulis son olarak Aralık 1996’da yayımlandı ve ellinci yılını doldurduktan sonra yayıma son verdi. Ayvaz, yazılarına aynı yıl kurulan Agos gazetesinde Ermenice ve Türkçe sayfalarında köşe yazıları ve yazı dizileriyle yer aldı. 1997’de Türkiye Yazarlar Birliği’nin Basın Hizmet Ödülü’ne, 2005’te ise Tiyatro Eleştirmenleri Birliği’nin Onur Ödülü’ne değer görüldü.
29 Eylül 2006’da, 95 yaşında hayatını kaybetti.
Kaynak:Aras Yayıncılık
İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi Halkla İlişkiler ve Tanıtım Bölümü 2018 mezunu. Çeşitli haber mecralarında editörlük yaptı. Atölye BİA 14-28 Aralık 2020 “Temel Gazetecilik Atölyesi” katılımcısı.
