Siyasi liderler mülteci meselesine ne kadar değiniyor?

2011’de Suriye’de başlayan iç savaştan sonra dönemin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan “Suriye konusunu bir dış mesele olarak, bir dış sorun olarak görmüyoruz. Suriye meselesi bizim bir iç meselemizdir” demişti. İlerleyen yıllarda ise Türkiye’nin uyguladığı açık kapı politikası sonucunda çok sayıda insan Suriye’den Türkiye’ye göç etti. Mülteciler Derneği’nin güncel verilerine göre, Türkiye’de kayıt altına alınmış geçici koruma statüsündeki Suriyeli sayısı 26 Mayıs 2022 tarihi itibarıyla 3 milyon 763 bin 652 kişi olarak kaydedildi.

Özellikle Zafer Partisi Lideri Ümit Özdağ’ın mültecileri 1 yıl içinde Türkiye’den göndereceği yönündeki söylemleri ve yaptığı kampanya sebebiyle, mülteci konusu bir kez daha son günlerin güncel tartışma konularından biri oldu.

Peki Türkiye’deki siyasi liderler yaptıkları konuşmalarda mülteci konusuna yıllar içinde ne kadar değindiler ve bu meseleyi hangi kategori altında değerlendirdiler? Bu soruların cevabını bulmak için siyasi parti liderlerinin her hafta yaptığı grup konuşmaları araştırmamızda incelendi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın, muhtarlarla yaptığı konuşmalar ve 2021 tarihinden sonra bazı kabine sonrası yaptığı konuşmalar da analize dahil edildi.

178’i Bahçeli’ye (2014-2022), 148’i HDP’ye* (2016-2022), 228’i Kılıçdaroğlu’na (2014-2022), 40’ı Akşener’e (2021-2022), 112’si Cumhurbaşkanı Erdoğan’a (2015-2022) ait olmak üzere toplamda 706 konuşma çalışmaya dahil edildi. Liderlerin konuşmalarında mülteci konusuna ne kadar değindiklerini ölçmek için istatistiksel metin analizlerinden biri olan sözlük metodu kullanıldı. Sözlüğe dahil edilen kelimeler şöyle: Mülteci*, göçmen*, sığınmacı*, Suriyeli*, Afgan*.

* Grafik 1: Liderlerin mülteci konusuna değinme sıklıklarının yıllık ortalamalar

2022’de “mülteci”lere en çok değinen Kılıçdaroğlu

Grafik 1’de dikkat çeken noktalardan biri 2016, 2020 ve 2022 yıllarında siyasi liderlerin mülteci meselesine dair yaptıkları konuşmaların artış göstermesi. Bir başka önemli nokta ise 2015’ten itibaren mülteci konusuna gitgide daha az değinen CHP lideri Kemal Kılıçdaroğlu’nun 2022’de konuya en çok değinen lider olarak karşımıza çıkması. Analize dahil edilen yıllar arasında en yüksek oran 2020’de AKP Genel Başkanı ve Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a ait olsa da, bu oran sonrasında düşüş gösterdi.

*Grafik 2: Liderlerin sadece mülteci konusuna değindikleri konuşmalarındaki istatistiksel oranın dağılımı

Çalışmada incelenen 706 konuşmadan 236’sında liderler mülteci konusuna değindi. Grafik 2’de açıkça görülebileceği üzere, 2022’de yapılan konuşmalarda geçmiş yıllara göre çok daha fazla oranda mülteci konusunda konuşulmaya başlandı.

Mülteciler hangi kategoride değerlendiriliyor?

Peki siyasi liderler mülteci meselesini hangi kategoriler altında tartışıyor? Bu sorunun cevabını bulmak için Öztürk ve Ayvaz’ın 2017’de yaptıkları çalışmalarında oluşturdukları sözlükten bazı kelimeler kullanıldı**. Kategoriler için oluşturulan sözlük şöyle:

• İnsanlık: Çocuk*, bebek*, kadın*, insanlar*, kamp*, barış, insani, insanlık, yardım, yaşlı*, eğitim, insanlık*
• Savaş: Savaş*, terörist*, terör*, bomba*, saldırı*, katil*, askeri, ölü*, şehit*, patlama*, kimyasal, silah*
• Siyaset: Sınır*, politik*, protesto*, ırkçı*, iltica, Esad*, yasal, yasadışı, kaçak, hudut*

Tüm liderlerin konuşmalarındaki oranlara baktığımızda “İnsanlık” kategorisinin en yüksek puanı aldığını görüyoruz. İkinci en yüksek puanı “Siyaset” kategorisi alırken, “Savaş” kategorisi ise en düşük puana sahip kategori olarak karşımıza çıkıyor.

HDP tüm kategorilere en çok yer veren parti

Liderler özelinde konuya baktığımızda ise açık ara farkla HDP tüm kategorilerde başı çekiyor. HDP sözcüleri genellikle Erdoğan’ı ve hükümeti Suriye operasyonları sebebiyle eleştiriyor ve hükümetin uyguladığı savaş politikalarının göçe sebep olan asıl neden olduğunu savunuyorlar.

Dönemin HDP Eş Genel Başkanı Serpil Kemalbay, 6 Şubat 2018’deki konuşmasında hükümetin politikaları için şöyle demişti: “Afrin’e 500 bine yakın mülteci yerleşmişti, 2011’de savaş patladıktan sonra ve savaş boyunca Afrin’de hiç çatışma olmadı. İnsanların kafasına imzalı bombalar atanlar bunu yerlilik ve millilik üzerinden yaptıklarını söylüyorlar. Fakat bu ne yerlidir ne millidir, bu tam bir savaş suçudur. UNICEF’in verdiği veriler var, insan hakları kurullarının verdiği veriler var. Çok sayıda sivil yaşamını yitirdi.”

HDP Eş Genel Başkanı Mithat Sancar ise 10 Mayıs 2022’de yaptığı konuşmada, ekonomik çöküşün ve enflasyonun durdurulamaması sonucunda göçmenler ve sığınmacıların geri gönderilmesi üzerine hikayeler sunulmaya çalışıldığını belirtirken, mülteci sorununun kaynağının iktidarın savaş politikaları olduğunu dile getirmişti.

Ayrıca HDP, mülteci meselesinden bahsedilirken “kadın” ve “çocuk” kelimelerini en çok kullanan parti olarak karşımıza çıkıyor. Örneğin, 10 Mart 2020 tarihli konuşmasında HDP Eş Genel Başkanı Pervin Buldan, dünyanın her yerinde zorla yerinden edilen mülteciler için şöyle söylemişti: “Zorla yerinden edilmenin yarattığı travma devam ederken mülteciler bir de cinsiyetçilikle, ırkçılık ve şiddetle karşı karşıyadır. Sığınmak zorunda kaldığı ülkelerde yoksulluğa, istismara mahkum edilen, çocuklarıyla mülteci kamplarında her türlü kötü muameleye maruz bırakılan daha çok kadınlardır.”

CHP “insanlık” kategorisine az yer verdi

CHP lideri Kılıçdaroğlu ise insanlık kategorisine en az yer veren lider olarak karşımıza çıkıyor. Kemal Kılıçdaroğlu yaptığı birçok grup konuşmasında hükümeti “mültecilere dolar dolar para harcamakla” eleştiriyor. Ayrıca Kılıçdaroğlu’nun konuşmalarında savunduğu üzere Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları Suriyeliler karşısında ikinci sınıf vatandaş haline geliyorlar.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ise mülteci meselesini en çok “savaş” kategorisi altında değerlendiriyor. Erdoğan yaptığı birçok konuşmada mültecilerin dönüşü için Suriye’de güvenli bir ortamın şart olduğunu ve bu güvenliği sağlamak için de Türkiye’nin bölgede operasyonlar yaptığına dikkat çekiyor. Örneğin, 5 Şubat 2019’da yaptığı konuşmada Erdoğan, Suriyelilerin kalıcı olarak dönüşünü sağlamanın yegane çözümünün Irak’ta ve Suriye’de terör örgütlerinin kaynaklarını kurutmak olduğunu açıkça belirtmişti.

İnsani krizlere vurgu

MHP lideri Devlet Bahçeli ve İYİ Parti lideri Meral Akşener ise mülteci konusunu en çok “insanlık” kategorisi altında değerlendiriyor, en  az ise “savaş” kategorisine yer veriyorlar. Bu iki lider de Suriyelilerin Türkiye’nin sosyal ve ekonomik dokusuna zarar verdiği görüşünde olsalar da, mültecilerin maruz kaldığı insani krizlerin de altını çiziyorlar.

Örneğin, 20 Ekim 2021’deki grup konuşmasında Akşener, “AK Parti ise bu işe bir çeki düzen vermek yerine, ‘Suriyeli olmasa Türk sanayisi çöker’ gibi garip bir anlayış doğrultusunda ‘Afganlar olmasa tarım çöker, hayvancılık çöker’ diyen bir garip anlayışla sığınmacıların güvencesiz ve insani olmayan şartlarda çalışmalarına göz yumup Türk işçilerin yerini almalarına seyirci kalıyor” demişti.

Devlet Bahçeli’nin en çok dikkat çektiği konulardan biri ise Türkiye’deki sığınmacı sayısının sürekli artışta olması. 18 Şubat 2020’de yaptığı grup konuşmasında Bahçeli, yeni sığınmacı dalgalarını Türkiye’nin kaldıramayacağı bir yük olduğunun altını çizerken, diğer taraftan ise çocukların feryadından, masumların zor durumda olmasından bahsederek vicdanın önemini belirtmiştir.

_____________________________

 * HDP’nin grup konuşmaları her hafta aynı kişi tarafından yapılmamıştır. Bu sebeple daha kapsayıcı olmak adına HDP ismi kullanılmıştır.

Metod hakkında: Bu çalışma Rstudio isimli programla yapılmış ve sözlük metodu uygulanmıştır. Oluşturulan sözlüklerin içerdiği kelimelerin konuşma metinlerindeki kullanım sıklığı bulunmuştur. Her konuşma metninin uzunluğu farklı olduğu için, kelimelerin ‘göreceli sıklığı’ hesaplanmıştır. Yani sözlükte yer alan kelimelerin metin içerisindeki yüzdelik ağırlığı hesaplanmıştır. Bu sayede metnin uzunluğunun kelime kullanım sıklığı üzerindeki etkisi giderilmiş ve daha kesin sonuçlar elde edilmiştir.

NOT: Çalışmanın limiti sözlüklerde belirtilen kelimelerle sınırlıdır. Kelimelerin sonundaki ‘*’ işareti ise o kelimeden türeyen diğer kelimeleri belirtmek için kullanılmıştır. Örneğin, mülteci kelimesinin sonundaki ‘*’ sembolü sayesinde mülteciler, mültecilik, mültecilerin… gibi kelimeleri de konuşmalarda saptamak mümkün olmaktadır.

** Öztürk, N., Ayvaz, S., Sentiment Analysis on Twitter: A Text Mining Approach to the Syrian Refugee Crisis, Telematics and Informatics (2017)