Etimesgut’un kadın plastik toplayıcıları

Ankara’nın Etimesgut ilçesinde pandemi sebebiyle işlerinden ayrılmak zorunda kalan bir grup kadın, plastik şişe toplayıcılığı yaparak geçimlerini sağlamaya başladı. Kadınlar, bu işin ekonomik anlamda bir getirisi olduğunu fakat pek çok sorunla da karşılaştıklarını söyledi.

42 yaşındaki Gülfidan A., yaklaşık iki yıldır plastik şişe topluyor. Gülfidan A, bu işe nasıl başladığını şöyle anlatıyor:

“Çalıştığım temizlik işinden ayrıldıktan sonra ekonomik anlamda boşluğa düştüm ve evde boş durmak bana iyi gelmedi. Kendime başka uğraşlar buldum fakat pek bir gelir elde edemedim. Sonrasında bu işi yapan bir kadınla tanıştım, o vesile oldu.”

“Sayımız arttıkça gücümüz artıyor”

Gülfidan A., daha sonra oturduğu mahalledeki işsiz ve pandemi döneminde işini kaybeden kadınları etrafında toplayarak plastik şişe toplayıcısı bir kadın grubu oluşturdu. Bu grup, 40-55 yaş aralığındaki Gülfidan Ak, Meral E., Sevda A., Emine K., Akkız Ç. isimli kadınlardan oluşuyor. Ana grup beş kadından oluşsa da diğer kadınları da bu işe teşvik ediyorlar.

Gülfidan A., ilk zamanlarda grup olarak topladıkları plastikleri başka alıcılara sattıklarını söylüyor:

“Ama az ücret alıyorduk. Örneğin, iki dolu torbayı toplam 15 TL’ye satıyordum. Bir süre böyle devam ettikten sonra topladığımız plastik şişeleri kendimiz satmaya karar verdik. Bu konuda erkek kardeşimin destek aldım, onun kamyonetini kullanmaya başladık.”

Haftalık ödeme

Gülfidan A., plastik şişe toplama sürecinin aşamalarını ise kısaca şu şekilde anlatıyor:

“Akşam saat 20.00 sularında işe başlıyoruz. Çalışma süremiz yaklaşık 3-4 saat. Evden eldiven ve maskemizi takarak dışarı çıkıyoruz. Plastik şişeyi kolay toplayabilmek için, kendi yaptığımız tutmaçlardan yaralanıyoruz. Belirlediğimiz bir noktada toplanıyoruz. Ardından torbalarımızı alıp sokaklara ayrılıyoruz. Herkes torbaları dolunca topladıkları plastikleri kamyonetin yanına götürüyor. Kişilerin torbaları tartılıyor ve ücretleri hesaplanıyor.

“Kasaya yüklenen ufak torbadaki plastik şişeler ‘atom’ adı verilen büyük torbalara aktarılıyor. Günlük olarak bu tartı ve ücret hesaplamalarını yapıyoruz. Daha sonra işleri biten arkadaşlarım evlerine gidiyor. Dolan kamyonet geri dönüşüm tesisine giderek satışı yapıyor. Tesisten haftalık olarak ödeme yapılıyor.”

Geçinmek hala zor

Gülfidan A., elde ettikleri gelirin ihtiyaçlarını karşılaması konusunda şunları söylüyor:

“Önceden pek yetmiyordu. Kilogramı eskiden 2,80 TL olan plastik şişe geri dönüşüm fiyatı, şu an 10 TL oldu. İlk zamanlarda 10 torba plastik şişe (aşağı yukarı 50 kg) fiyatı 140 TL tutardı, şimdi ise 500 TL. Tabii bu rakam yüksek gözükse de geçim sağlamak için ucu ucuna yetişiyor. Ayda aşağı yukarı grup olarak 10.000-12.000 TL kazanıyoruz. Bu tutardan bana kalan 4.000-5.000 civarı. Ama bundan haftada iki sefer geri dönüşüm tesisine götürdüğümüz kamyonetin aylık toplam ücretini ve çalışanlar için olan kısmı düştükten sonra da pek kâr elde ettiğimi düşünmüyorum” diyor.

Gülfidan A., kadın grubu olarak çalışmanın daha güven verici olduğuna değiniyor:

“İlk olarak cesaret konusunda çok önemli faydası oluyor. Ben yalnız gece geç saatlerde plastik toplarken erkek kâğıt toplayıcılar tarafından rahatsız ediliyordum. Grup halindeyken daha güvende hissediyoruz ve plastik şişeyi de bir o kadar çok topluyoruz. Mahalle genelinde bize karşı olan algı yavaş yavaş kırılıyor ve artık destekler gibiler” şeklinde devam ediyor.

Güvencesiz çalışıyorlar

Atık toplayıcı olarak bu işin zorluklarına da dikkat çeken Gülfidan A., “Bu işin en zor kısmı güvencesiz çalışıyor olmak. Para kazanıyoruz fakat sigorta konusunda ne yapacağımızı bilmiyoruz. Bu konuda destek almayı özellikle çok istiyoruz. Psikolojik olarak, insanların tuhaf bakışlarına maruz kalmak ister istemez yıpratıyor. Kadın olarak geçim sağlamanın ağırlığı zor olsa da bunu başarabildiğimi görmek beni gururlandırıyor” diyor.

Atık toplayıcılara ilişkin yapılan çalışmalar

Kâğıt Geri Dönüşüm Sanayicileri Derneği’nin yapmış olduğu Sokak Toplayıcıları Sosyo-Ekonomik Araştırma Raporu’na (Ocak 2022) göre, 1628 katılımcının yüzde 94,7’si erkek yüzde 5,3’ü kadın.

Araştırmaya göre Ankara’da ikamet eden toplayıcılar tüm sayının yüzde 9,9’u.

Atık toplamaya başlama şekilleri ise yüzde 32,6’sı akraba önerisi, yüzde 26’sı aile önerisi, yüzde 17,9’u ise arkadaşının önerisi.

Atıkları yüzde 62,7’si çöp konteynerlerinden, yüzde 7,4’ü market ve bakkal gibi yerlerden topluyor.

Toplanan atık türleri yüzde 68,4’ü kâğıt, yüzde 50,9’u plastik.

Katılımcılardan yüzde 37,8’i ayda 2001-3000 TL, yüzde 30,7’si 1501-2000 TL, yüzde 0,2’si 7001 TL ve üzeri kazanıyor.

Yaşadıkları büyük üç sorun ise yüzde 52,4’le güvencesiz çalışma koşulları, yüzde 42,3’le çalışma şartlarından kaynaklanan sağlık sorunları, yüzde 42,2’yle kazancın düşük olması.

Çalıştıkları bu işle ilgili en büyük beklentileri, sağlık sigortası ve sağlıklı çalışma koşullarının sağlanması. Bu beklentileri atık fiyatlarının artması ve devlet güvencesiyle çalışmak istemeleri takip ediyor.

Katılımcılar işleri ile ilgili sorun olduğunda yüzde 22’si işvereninden destek aldığını, yüzde 21,8’i yardım talep edecek kişi ve kurum olmadığını söylüyor.