Dedeoğulları utanç müzesi: “İnsanlığın utanması için”

Konya’nın Meram ilçesinde 30 Temmuz 2021’de Dedeoğulları ailesinden yedi kişi katledildi. Irkçı gerekçelerle öldürülen Kürt aileye dair davada mahkeme, sanık Mehmet Altun’u yedi kez ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına çarptırılırken, diğer sanıklar beraat etti.

Katliamın yaşandığı gün il dışında olan ailenin sağ kalan ferdi Çetin Dedeoğulları, ailesinin yaşadığı evi müzeye dönüştürmek için çalışmalara başladı. Müzeye “Adalet ve İnsanlık Müzesi” isminin vereceğini söyleyen Dedeoğulları, adalet nöbetine de başlayacağı ekledi.

bianet’in sorularını yanıtlayan Çetin Dedeoğulları, aradan yıllar geçmesine rağmen yaşanılanları anlatmanın çok güç olduğunu söylüyor. Müzeyi “insanlığın utanması adına hayata geçirmek istediği”ni ekliyor.

Mahkeme aşamasında aradığı adaleti bulamadığını anlatan Dedeoğulları, mahkemede verilen kararının kendisini müzeyi yapma fikrine ittiğini söylüyor:

“Bu katliam barbarca işlenmiş, organize bir cinayettir. İnsanlık öldü. Türkiye’de, İç Anadolu’da, Konya’da insanlık öldü. Ümit ediyorum bu müze, bu dava, bu katliam herkese ders olur ve bir daha bunun gibi olaylar yaşanmaz. Çalışmamızı Kıbrıs’taki Barbarlık Müzesi’ne benzer bir şekilde yapacağım. Evi siyaha boyatarak işe başladım. Müzede ailemin eşyaları, geride bıraktıkları, davanın iddianamesi, mahkeme aşamalarındaki kararlar olacak. Bu alanda çalışan insanlarla, mimarlarla, heykeltıraşlarla da görüştüm; çalışmayı onlarla yürütüyorum. Heykeltıraşlar katliam anını heykellerle ölümsüzleştirecek.”

“Ülke olarak davaya sahip çıkmamız gerekiyordu”

Saldırının ırkçı gerekçelerle işlendiğini tekrarlayan Dedeoğulları, Türkiye coğrafyasında adalet arayan herkesin müzeyi ziyaret etmesini istediğini ifade ediyor.

Adalete katkı sunmak istediğinin altını çizen Dedeoğulları, “Müzeyi adalet için yaptığımı herkes bilsin. Utanç müzesi olarak değerlendirmemin sebebi ise müzeyi bilenlerin, duyanların, önünden geçenlerin utanması için. Aslında ülke olarak bu davaya sahip çıkmamız gerekiyordu. Müzeyi ayrıştırıcı bir düşünce ile yapmıyorum, tamamıyla ailemin hatıralarını yaşatıp insanlığa ders olması için yapıyorum. Türkiye’de adaleti arayan insanlara öncülük anlamında böyle bir şey yapıyorum” diyor.

Evin, katliam günü olduğu gibi durduğunu söyleyen Çetin Dedeoğulları, müzeyi üç ay içinde tamamlamayı düşünüyor.

“Yalnız bırakıldım”

Müze çalışmasının resmi kurumlar tarafından izne tabi tutulacağını öğrendiğini ve bu kurumların müze çalışmasına izin vermeyeceğini düşündüğünü söyleyen Dedeoğulları şöyle diyor:

“Bu yaklaşımı, mahkeme aşamalarındaki yaklaşımlardan biliyorum. Katliamın gerçekleştirildiği hafta devlet yetkilileri, milletvekilleri, bakanlar, hepsi gelmişti. Ama mahkeme sürecinde, hatta birinci mahkemeden itibaren yalnız bırakıldım. Bu sebeple müzeye izin vermeyeceklerini de biliyorum ama ev şahsi evim, şahsi arazim. Resmi olmazsa da müzeyi gayriresmi bir şekilde hayata geçireceğim.”

“Dosyayı AİHM’e kadar götüreceğiz”

Çetin Dedeoğulları, Konya 4. Ağır Ceza Mahkemesi’nin sadece sanık Mehmet Altun’a “canavarca hisle tasarlayarak yedi kişiyi kasten öldürme” suçundan yedi kez ağırlaştırılmış müebbet hapis vermesine de tepkili. Dedeoğulları, ailesinin öldürülmesinin planlı olduğunu ve bu planın içerisinde katilin bütün ailesinin olduğunu düşünüyor: “Bunu söylerken varsayımla değil, delilli ve ispatlı söylüyorum ama mahkeme sadece bir kişiye yedi kez müebbet hapis cezası verdi. Türk mahkemelerinde bu olayın çözülemeyeceğini düşünüyorum. Bu sebeple dosyayı AİHM’e kadar götüreceğiz.”

Mağdurları hatırlatma, anısını yaşatma 

Hafıza Merkezi’nden Kerem Çiftçioğlu, yapımı devam eden Dededoğulları müzesi gibi hafıza mekanlarının öneminin iki boyutta düşünülmesi gerekildiğini söyleyerek, şöyle diyor: “Birinci boyutu mağdurları hatırlatma, onların anısını yaşatma misyonu ile ilgilidir. Bu, hafıza mekanlarının mahrem boyutuna, yas tutma, iyileşme, saygı gösterme, tefekkür gibi işlevlere işaret eder. Bu tefekkür boyutu, mağdur yakınlarının yasını tutabilmesi, yarasını sarması ve hayatına devam edebilmesi için önemlidir.”

*Kerem Çiftçioğlu

Utanç müzeleri ve hafıza mekanlarının bir diğer önemli boyutunun ise yaşanan hak ihlallerin bir daha yaşanmadığı bir gelecek anlatısı kurmaya sundukları katkı olduğuna söylüyor. Çiftçioğlu, “Bu mekanlar imha politikalarına toplum olarak ‘bir daha asla’ diyebilmemiz için konuklarını bu imhaya imkân tanıyan koşulları sorgulamaya, buna dair eleştirel düşünmeye davet eder. Yaşanmış bu ihlallerin bugün ve gelecekle ilişkisini anlamaya olanak sağlayan diyalog ve sorgulama imkanları sunar” diyor.

“Kalıcı sergi ve müze alanları çok sınırlı”

Çiftçioğlu, Türkiye’de hafıza mekanları nitelendirilebilecek kalıcı sergi ve müze alanlarının çok sınırlı olduğuna da dikkat çekiyor. Hrant Dink Vakfı tarafından hayata geçirilen 23,5 Hafıza Mekanı’nın ellerindeki en iyi örnek olduğunu ekliyor.

Öte yandan hafıza mekanları, müze ve sergilerin yanı sıra hafıza yürüyüşleri, anıtlar, parklar ve anmalar gibi farklı biçimler de alabiliyor. Çiftçioğlu, Türkiye’de gibi devletin yüzleşme iradesinin henüz yetersiz olduğu ülkelerde kamu desteği gerektiren müze ve sergilerin sayılarının yetersiz olduğunu da belirtiyor.