Medya Sahipliği İzleme: Türkiye
Medya sahipliği nedir?
Medya, toplumların bilgi edinmelerinde, bu bilgilerin nasıl aktarıldığında ve algılanabileceğinde dolayısıyla bireylerin fikir oluşturmalarında rol oynar. Bir medya kuruluşunun sahibi olmaksa medyanın oynayacağı bu rolün işlevinde bir bakıma güç ve kontrol sahibi olmak anlamına gelir.
Medya sahipliği, haberleri ya da bilgileri aktaran medya kuruluşu sahiplerinin kimler olduğunu, bu kuruluşların belirli bir zümrede toplanıp toplanmadığını, iktidarla siyasi ve/veya ekonomik çıkar ilişkilerinin olup olmadığını (örneğin, kamu ihalelerine katılarak devlet eliyle yürütülen projeleri üstlenip üstlenmediklerini) ve bu tip ilişkiler söz konusuysa medya sahiplerinin başka hangi alanlarda iktidar odağı kişilerle ticari ortaklıklarının olduğunu bilmeye, medyanın bağımsız ve çoğulcu mu yoksa iktidar/hükümet destekçisi mi olduğunu anlamaya olanak tanıdığı için önemlidir.
Bağımsız ve çoğulcu medya, demokratik sistemleri güvence altına alır. Çoğulcu bir medya ortamına sahip demokratik toplumlarda yaşayan bireyler çok çeşitli kaynaklardan bilgi edinebilir; bu bilgileri sorgulayabilir hatta iktidarı eleştirebilirler.
Medyanın sahiplik yapısını bilmek medyanın, bir haberi dolaşıma soktuğunda veya herhangi bir konuya yönelik bilgi aktardığında kamu yararını mı yoksa iktidar odaklarıyla olan çıkar ilişkisini mi gözettiğine dair değerlendirme yapabilmeyi sağlar.
Medya sahipliği izleme çalışmaları neden önemlidir?
Medya sahipliği izleme çalışmaları çoğulculuğun ve basın özgürlüğünün önündeki engellere ve risklere işaret edeceği ve bunları resmi kaynaklara dayanarak ortaya koyabileceği için önemlidir. İzleme projeleri aynı zamanda medya sahiplik yapılarının şeffaflığına dair bulguları ve medya yoğunlaşmasının yaratmış olduğu ya da yaratacağı sonuçları ortaya koyan bir tür veritabanı oluşturduğu için de önemlidir.
Medya sahipliği izleme çalışmaları medya sahipliği ve yoğunlaşmaya ilişkin yeni düzenlemelere duyulan ihtiyaç konusunda farkındalık yaratır ve özellikle kamu sözleşmeleri açısından medya sahiplerini mali durumlarına ilişkin tam bir şeffaflık sağlamaya davet eder.
Sahiplik yapısındaki yüksek yoğunlaşma ve medya grupları ile hükümet arasındaki siyasi ve ekonomik ittifaklar, eleştirel medya kuruluşlarının kırılganlığını ve hukuki ve mali konularda karşılaşabilecekleri riskleri de artırır. Bu nedenle medya yoğunlaşmasını ortaya koyan medya sahipliği izleme çalışmaları bir hayli önemlidir.
Medya sahipliğinde şeffaflık neden önemlidir?
Bilginin sağlanmasında ve aktarımında kontrol sahibi oldukları göz önünde bulundurulduğunda medya sahiplerinin iktidar odaklarıyla kurdukları ekonomik ve siyasi ilişkilerin bilinmesinin ve (varsa) iş ortaklıklarına dair bilgilere şeffaf ve kolay bir şekilde erişebilmenin, bu medyalardan aktarılan bilgilerin güvenilirliğinin değerlendirilmesinde etkili olduğunu söyleyebiliriz. Örneğin izlenilen kanalın sahibinin kim olduğunu ya da kanalın hangi holdinge ait olduğunu bilmek, o kanalın oluşturduğu içeriği ve yayınladıkları haberin tarafgirliğini (örneğin hükümet propagandası yapıp yapmadığını) değerlendirmeyi sağlar. Şeffaflık aracı olarak medya sahipliği izleme çalışmaları, resmi veri kaynakları ve/veya üst düzey güvenilirliğe sahip kaynaklara dayanarak, medya sektöründe farklı bakış açılarının sektöre girmesini zorlaştıran medya yoğunlaşmasını ortaya koyar ve bu durumun demokratik sistemlerde neden olduğu sorunlara ve yaratabileceği risklere işaret eder.
Medya Sahipliği İzleme (Media Ownership Monitor) Türkiye projesi nedir?
“Medya Sahipliği İzleme” (MOM) ilgili tüm medya kuruluşlarının (yazılı basın organlarının, radyo ve televizyon kanallarının, internet sitelerinin) sahiplerini listeleyen, kamuya açık, sürekli güncellenen bir veritabanı oluşturmak amacıyla geliştirilen ve evrensel bir metodoloji üstüne kurulu bir proje, bir haritalama çalışmasıdır. MOM, dünyanın her yerinde basın özgürlüğünü, bilgi ve haber alma hakkını savunmaya çalışan Sınır Tanımayan Gazeteciler Örgütü’nün (RSF) Almanya kanadı Reporter Ohne Grenzen tarafından tasarlanıp hayata geçirilmiştir.
MOM projesi medya sahiplerinin kim olduğu, bu kişilerin hangi çıkarlar ve hangi siyasi ilişkiler çerçevesinde hareket ettiği, bağımlılıkların ne düzeyde olduğu ve kimin gerçekten kamuoyu oluşturma potansiyeli olduğu konusunda şeffaflık sağlıyor.
bianet/IPS İletişim Vakfı, MOM Türkiye izleme projesine 2016 yılında başladı ve veriler kamuyla paylaşıldı. 2018 yılında geçen iki yıla dair güncellemeler yayınlandı. 2021 itibariyle 2019-2020 yılı medya sahipliği verileri için güncellemeler devam ediyor.
