“Vicdani ret hakkının bir gün tanınacağına inanıyorum”

Çocuk hakları aktivisti Alper Yalçın (27) çoğunlukla da çocuk hapishaneleriyle ilgili çalışmalarda yer alıyor. Yalçın, 20 Ağustos’ta İnsan Hakları Derneği (İHD) İstanbul Şubesi’nde vicdani ret kararını kamuoyuyla paylaştı. Asker olmayı vicdanen reddettiğini söyleyen Yalçın ile bu karara giden süreci ve yaşadıklarını konuştuk.

Çocuk haklarıyla ilgili çalıştığınızı söylediniz. Tüm hak mücadeleleri bir noktada kesişir. Sizi bu bağlamda vicdani ret kararı vermeye iten nedenler nelerdi?

Çocukluğun tarihselliğini okurken Türkiye’de ve dünyada oldukça politik bir tarihle karşılaştım. Güven Gürkan Öztan, Türkiye’de Çocukluğun Politik Tarihi’nde erken Cumhuriyet döneminde çocuklara özgü yayınlarda ideal “gürbüz Türk çocuğu”nun özelliklerini anlatıyor. Ailelerin devletin resmi ideolojisi doğrultusunda nasıl çocuk yetiştireceğine ilişkin yayınlara çokça rastlandığını ortaya koyuyor.

1990’larda Çocuk Hakları Sözleşmesi imzalansa da çocukluk özgürleşememiş; oyuncaklar, oyunlar, çocuk kitapları ve eğitim sistemi hala militarist, milliyetçi bir içerikte. Özetle aileden devlete uzanan politik bir yapının varlığı söz konusu. İşte bu tarihselliği gördüğümde önce çocukların, dolayısıyla kendi çocukluğumda, benim de bir insan ya da yurttaş olarak değil, devletin bir “çocuğu” olarak yetiştirildiğimi, gündelik yaşamımda bana aktarılan birçok şeyin içinde başka hesapların olduğunu hissettim. Ne oyunlar oynadığımı, ne yediğimi, söylediğimi, neye bayram dediğimi, hangi filmleri izlediğimi düşünmeye başladım. Babamın askerlik anlatılarının ve evdeki davranışlarının da etkisi vardı elbette. Bu, Türkiye’de o kadar fazla insanın yaşadığı bir şey ki, asla özel bir hikâyem olduğunu düşünmüyorum.

“Çevrem haklı bulsa da endişelendi”

Vicdani reddinizi açıklamadan önce ailenizle konuşma imkânı bulabildiniz mi?

Elbette, önce yalnızca annemle konuştum. Babamla uzun yıllardır görüşmüyoruz. Yoksa sanıyorum kararımı açıklarken zorlanabilirdim fakat annemle ve isimleri Paf ile Bulut olan iki kediyle yaşıyordum. Annem, çocukluğumdan beri dert ortağım, birbirimizi daima dinleriz. Kararımın doğru olduğunu söylese de benim için çok endişelendiğinden karşı çıktı ve bedelli askerlik yapmamı önerdi. Israr etti ve kısa süre küstü diyeyim. Bunu askerliğin kutsal olduğunu düşündüğünden değil, beni sevdiği için yaptı.

Yakın çevrenizin tepkisi nasıldı?

Bunu aslında üç yıldır düşünüyorum ancak tecilimin dolmasını bekledim. Belki hazır hissetmek istedim, bilmiyorum. Sevdiğim insanlar, kararımı duyunca çok endişelendi. Kimi yakınım samimiyetimiz nedeniyle, “Kesinlikle yapmayacaksın” dedi, kimisi saygı duyarak “Emin misin?” diye sordu yalnızca. Kendi endişemin yanı sıra onların yüzlerindeki endişe beni bazen daha da korkutuyordu. Ama biliyorum ki askere gittiğimde çok kötü hissedeceğim. “Sakın korkma, doğru karar veriyorsun” diyenler oldu, bu çok güçlü hissettirdi. Bu hakkı talep etmem, vicdani ret hareketinin emeklerinin sonuçlarından yalnızca biri.

“Ayrımcılıkla karşılaşacağımı biliyorum”

Vicdani reddinizi açıkladıktan sonra herhangi bir sıkıntı yaşadınız mı? Bu süreçte sizi ne gibi sıkıntıların beklediğini düşünüyorsunuz?

Çok kısa bir süre geçtiği için henüz sıkıntıyla karşılaşmadım. 3-4 aydır Ankara’da yaşıyorum, adıma bir posta geldi yalnızca, “Ne çabuk dava açtınız?” dedim içimden. Meğer Milli Savunma Bakanlığı’na gönderdiğim vicdani ret dilekçemin iletildiğini bildiren kâğıtmış! Beni bekleyen sıkıntılar, her vicdani retçinin yaşadığı sorunlar olacak. GBT’de tutanağı imzalamayı reddedince veya vicdani retçi olduğuma dair şerh düşmek istediğimde gerginlikler yaşanacak. Devletin bir kurumunda karşılaşabileceğim olası ayrımcılıklar, hakkımda açılacağı gün gibi ortada olan davalar…

Geçtiğimiz günlerde gündem olmasa da Siirt Üniversitesi’ne kayıt için başvuran vicdani retçi arkadaşımız Zana Aksu’ya askerlik durum belgesi vermeden kayıt yaptıramayacağını, askerlik şubesi de asker kaçağı olduğu için bu belgenin verilemeyeceğini belirtmiş. Vicdani ret, bir hak olarak algılanmıyor, yönetmeliği buna göre düzenlenmiyor ve eğitim hakkı ihlal ediliyor.

“Umudum var”

Son zamanlarda Askeralma kanunları sürekli değişiyor. Bedelli, altı aya indirilen askerlik… Bunlar, devletin askerliğe ikna çabası olarak görülebilir mi?

Tam bilemiyorum fakat 12 aylık askerliğin uzun olduğu ve birçok insanın bunu ertelediği; herkesin bildiği bir sır gibiydi. Bu, kişinin iş hayatının veya tüm ilişkilerinin kesildiği bir dönem. Kısaltılması, ikna çabası olarak görülebilir. Bedelli askerlik devlet için gelir kapısı, yalnızca alım gücü olanlar “kurtulmayı” başarıyor.

Kimseyi incitmek istemem ama bedellinin, vicdani ret düşünenleri ikna ettiğine tanık oldum. Devletin ikna çabasını ekonomi, kriz ve şimdilerde yeniden savaşa girme riskiyle değerlendirmeliyiz. Ayrıca Askeralma Kanunu, TBMM’de 335 oyla kabul edildi ve yalnızca 17 ret, 2 çekimser oy vardı. Meclis’te vicdani ret hakkına dair bir algı yok. Muhalefet de çaba vermiyor. Türkiye, Avrupa Konseyi’nde 47 ülke içinde bu hakkı tanımayan üç ülkeden biri.

Yine de bir ümit eklemek isterim: Tıpkı benim gibi birçok vicdani retçi, çeşitli alanlardaki hak savunucuları emek verdikçe bir gün bu hakkın tanınacağına inanıyorum. Daha geniş başlıkta düşündüğümüzde militarizm hepimizin canını yakıyor.