Neden toplumsal cinsiyet odaklı habercilik?

Temel ve tematik habercilik atölyeleri ile devam eden Atölye BİA programı kapsamında bugün bir günlük Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik Atölyesi düzenlendi.

Atölye KaosGL editörü Yıldız Tar, Prof. Dr. Sevda Alankuş ve bianet kadın-LGBTİ+ haberleri editörü Evrim Kepenek eğitmenliğinde, 24 kişinin katılımıyla gerçekleşti.

11.00-17.00 saatleri arasında düzenlenen Toplumsal Cinsiyet Odaklı Habercilik Atölyesi’nde;

• Toplumsal cinsiyet nedir?
• Toplumsal cinsiyet odaklı habercilik nedir?
• bianet toplumsal cinsiyet odaklı haberciliği nasıl yapıyor?
• LGBTİ+ odaklı habercilik nedir, nasıl yapılır üzerine konuşuldu.

“Sistematik” erkek şiddeti

İlk oturumda sunum yapan Prof. Dr. Sevda Alankuş, neden toplumsal cinsiyet odaklı habercilik yapılması gerektiğini şöyle açıkladı:

“Haberlerin içeriğine baktığınız zaman, hikaye/haber anlatısının bir iktidar kurma biçimi olduğunu ve toplumsal güç ilişkilerinin nasıl yeniden kurulduğunu göreceksiniz. Haberin içeriği, haberin yazılması, yeni medyanın yeni bir haber dili getirip getirmediğine tekrar tekrar bakılması gerekir.”

Kadına yönelik erkek şiddetinin sistematik ve bazen devlet destekli olduğunu söyleyen Alankuş, kadın düşmanlığı üzerinden kurulan bir erkeklik ideolojisi olduğunu, işte bu yüzden toplumsal cinsiyet odaklı haberciliğin yapılması gerektiğini vurguladı ve şöyle devam etti:

“Medyanın, kadına yönelik şiddeti yeniden üreten ve diğerlerine örnek olan bir tavrı var. Kadına yönelik yapılan haberleri nasıl yapıyorsa bunu aslında diğer dezavantajlı gruplara karşı da yapıyor. Kadına yönelik bu haber dili, bütün ‘öteki’lere yönelik bir haber dilinin temelini oluşturuyor. Haber dilinde karşılaştığımız ayrımcılık herkese karşı kullanılan ve yeniden işlenen bir şey oluyor.”

Alankuş, bianet erkek şiddeti çetelesi üzerinden kadın cinayetlerinin nasıl cezasız kaldığından da bahsetti ve toplumsal cinsiyet odaklı haberciliğin nasıl yapılması gerektiğine dair Türkiye Gazetecileri Hak ve Sorumluluk Bildirgesi’nde yer alan üç maddeyi şöyle sıraladı:

• Kadınlara karşı ayrımcılığa neden olacak ruhsal ve bedensel açıdan kadını ötekileştirecek veya rencide edecek haberlere yer verilmemelidir.
• Haberde kadına yönelik şiddeti meşrulaştıracak ve özendirecek gerekçeler üretilmemeli, şiddetin detayları aktarılmamalı, kadınların uğradığı taciz ve tecavüze ilişkin haberlerde kadının kimliği korunmalı, fotoğraflarına ve görsellerine yer verilmemelidir.
• Doğrudan haberin unsuru olmadığı sürece hiç kimse cinsiyet kimliği, cinsel yönelimiyle tanımlanamaz, tanımlanması gereken durumlarda da küçümsenip aşağılanamaz.

Bilinç oluşturmak

“Her habercisinin toplumsal cinsiyet odaklı habercilik yaparak bir bilinç oluşturması gerekiyor, medya kendini klişelere bıraktığında hak ihlali çok kolaylıkla yapılıyor. Ancak haberler yeniden hak ihlaline neden olmamalı” diyen Alankuş, neden yeni bir haberciliğe ihtiyaç duyulduğunu şöyle açıkladı:

“Çünkü kadınlar ve LGBTİ+lar haberlerde sadece fail-mağdur olarak ya da magazin malzemesi olarak görülüyorlar. Yoksa görmezden geliniyorlar. Dolayısıyla bu yüzden hak ve toplumsal cinsiyet odaklı habercilik yaparken, haber kaynakları ya da birinci haber tanımlayıcıları yeniden tanımlanmalı, genişletilmeli.”

Alankuş, bunun nasıl yapılacağını da şöyle sıralıyor:

• “Editoryel değerler yeniden tanımlanmalı. Haberin kesinliğine ve haberin doğrulatılmasına dikkat edilmeli. Objektiflik ve nesnellik sağlanmalı. Her iki tarafın görüşü alınmalı. Bunu yaparsanız haberde dengeliliği de sağlamış olursunuz.
• “Habercilik, alternatif bir politik ve etik tercihle yapılmalı.
• “5N1K kuralı olabildiğine çok soruya özellikle de neden sorusuna cevap verecek şekilde kurulmalı. Haber sonuç değil süreç odaklı kurulmalı.
• “Dil seksist, ayrımcı ırkçı, nefret söylemi içeren çatışmayı teşvik eden niteliğinden arındırılmalı.”
• “Mevcut olandan farklı bir haber değeri tanımı, kaynak kullanımı, yazımı ve etik gerektiren gazetecilik yapılmalıdır” diyen Alankuş, toplumsal cinsiyet odaklı haberciliğin alternatif bir politik ve etik tercihle yapılması gerektiğini söyledi.

Alankuş’un ardından bianet kadın-LGBTİ+ haberleri editörü Evrim Kepenek, bianet’in toplumsal cinsiyet odaklı haberciliği nasıl yaptığını anlattı.

Kim için ve neden?

Toplumsal cinsiyet odaklı haberciliğe başlamadan önce, haberi seçmek ve hangi taraftayız buna karar vermek gerektiğini söyleyen Kepenek, “Haberi kim için ve neden yapıyorum?” sorusunun çok önemli olduğunu vurgulayarak bir haberin olmazsa olmazlarını şöyle sıraladı:

• Uzman görüşleri
• Temsiliyet oranları
• Sarsıcı ve tık derdinde olmamak
• Bilgi verici olması

• Taraflarla iletişime geçin
• Haberi tüm boyutlarıyla ele alın
• Bir iddianame varsa ona ulaşın
• Duruşma takibiyse eğer duruşmaya vakıf olun
• Haberi istatistiksel verilerle güçlendirin

“5N1K kullanın ama detay vermeyin”

Kepenek, haber yazılırken 5N1K kullanılmasını ancak detay verilmemesini, ayrımcılık yapılmamasını, edilgen dil kullanılmamasını, kelime oyunları yapılmamasını, aberi pornografik hale getirilmemesi ve şiddetin süslenmemesi, militarist dil kullanılmaması, sıfatlardan kaçınılması, sembolikleştirilmemesini belirtti.

Haberlerde fotoğraf kullanımını da anlatan Kepenek, dikkat edilmesi gerekenleri anlattı:

• Kadın çocuk yüzü göstermeyin.
• Fotoğraf konu ile bağlantılı olsun.
• Kadın fotoğrafı üzerinden başka mesaj vermeyin.
• LGBTİ+ların yüzünü göstermeyin.
• Fotoğraflarla mağdur profili çizmeyin.

Kepenek’in ardından KaosGL editörü Yıldız Tar, LGBTİ+ odaklı haberciliği anlattı.

LGBTİ+ odaklı haberde “çerçeve”nin önemi

Yıldız Tar, sunumunda LGBTİ+’lerin medyadaki temsilini ve medyanın geçmişten günümüze nasıl dönüştüğünü anlattı.

“2000’lerde Kaos GL’nin var olmasıyla birlikte habercilikte artık değişiklik görmeye başladık diyebiliriz. LGBTİ+ haberleri yapan, haberi yaparken de değerlere saygı duyan birkaç mecra var sadece. Bunun dışında aslında medyada hala nefret iklimi devam ediyor” diyen Tar, LGBTİ+ odaklı habercilik yaparken dikkat edilmesi gereken noktalardan bahsetti.

Tar, “En önemli mesele, LGBTİ+ odaklı bir haberi hangi çerçeveye oturttuğunuzdur; yaklaşımlar, dili çok iyi olsa bile haberin bir bütünlüğü olmaz. LGBTİ+ terminolojisini kullansanız bile, haber nefret suçlarına yönelebilir” dedi.

Atölye soru-cevapların ardından sona erdi.