Newroz’un gündemi: HDP’nin kapatılma davası
*Fotoğraflar: Murat Bayram
Diyarbakır’da Newroz bayramı etkinliğinin yapıldığı alan Covid19 tedbirlerine rağmen doldu. Ana gündem Halkın Demokratik Partisine (HDP) açılan kapatma davasıydı.
“HDP Türkiye’de son siyasi uzlaşı aracıdır” diyen Kürt geleneksel elbiselerini giymiş 28 yaşındaki Sergen Sucu, konuştuğum onlarca kişi gibi devletin adaletinden umutsuz olduğunu dile getiriyor.
“Türkiye tek adam rejimine doğru gidiyor, HDP’nin kapatılması tüm siyasi kesimlerin siyasi zemini kaybetmesi anlamına geliyor.
“Biz elbette buraya yüzyıllarca zulüm yaşamış Kürt halkının bayramını kutlamak ve kültürümüze sahip çıkmak için geldik. Fakat şimdiki sıcak gündem HDP.”
Kürtlere Newroz aracılığı ile mesaj veriliyor
Katılımcı sayısı, yaygınlığı ve kapsamı bakımından, Türkiye’deki en büyük Kürt aktivitesi Newroz bayramı etkinlikleridir. Dolayısı ile Kürtlere bir mesajı olan kesimler için Newroz bayramı etkinlikleri Kürtlere ulaşma yolu olarak görülüyor.
HDP muhalifi kimseye rastlamadık, devletin tutumunu polislerin tutumundan okumaya çalıştım. Bu sene tedbirler çok sıkı yapılıyordu ve polisin tutumu yumuşaktı.
1992’de devlet Kürtlere karşı tutumunu sertleştirme kararı verince, devlet güvenlik güçleri Cizre’deki Newroz etkinliğine katılanları gerçek kurşunlarla taradı. Daha sonra faili meçhul olayları ve köy boşaltmaları yaşandı.
2013’te devlet Kürtlerle barış süreci başlatma kararı alınca, Diyarbakır’daki Newroz bayramı etkinlik alanında, Kürdistan İşçi Partisi (PKK) lideri Abdullah Öcalan’ın mesajı okundu. Hükümete yakın medya olayı canlı yayınlarla aktardı. Devlet “Barış Sürecini” yürüttü.
Kürtlere yakın siyasi faaliyet yürüttüğünü dile getiren partiler bu etkinlikleri siyasi mitingler gibi görüyor. Bu seneki Diyarbakır Newroz bayramı programını bizzat bir siyasi parti olan Halkların Demokratik Partisi (HDP) düzenliyor.
Newroz programından üç gün önce Yargıtay Cumhuriyet Başsavcılığınca HDP’nin kapatılması için Anayasa Mahkemesinde dava açıldı. Bu nedenle HDP’nin “Newroz alanından” cevap vermesi bekleniyordu. HDP’li siyasilerin çok tekrarladıkları mesajı “parti kapatılabilir ama iradeniz engellenemez.”
“Tüm tutsakların anasıyım”
HDP eski eş başkanı Selahattin Demirtaş’ın fotoğrafını başörtüsüne yapıştıran Esma Ateş (75) “Benim oğlum sadece siyasi faaliyetleri yüzünden 14 koca yıl zindanda kaldı. Ben tüm zindanlardaki siyasi tutukluların anasıyım. Selahattin (Demirtaş) de benim oğlum. Belediye başkanı olan çocuklarımın bırakılmasını istiyorum” dedi.
“Hak verilmez alınır”
Alandaki Züleyha Çalman ise “Bizim devletten bir beklentimiz kalmadı. Halkın haklarına sahip çıkacağına dair umudum var. Hak verilmez alınır. Devlet vermemekte biz almakta kararlıyız” sözleriyle tepkisini dile getiriyor.
Basının ilgisi
Diyarbakır’da katıldığım onuncu Newroz bayramı kutlaması. En son 2016 yılında İngiltere/Londra merkezli bir basın organı için Newroz programını takip etmiştim. O zaman ben dahil 200’den fazla yabancı basın mensubu ve 500’den fazla yerel ve ulusal medya mensubu program için akredite olmuştu.
Bu sene HDP’de asılı listede ulusal, uluslarası ve yerel medya için çalışan toplam 116 isim vardı. Uluslararası medyadan en fazla İngiltere ve Fransa merkezli medya organlarının temsilcileri vardı. Yedekler için doldurulmak üzere boş kartlar vardı.
“Devlet samimi değil”
Newroz bayramı kutlamalarına katılan Hebun Akın, devlete tepkili olduğunu dile getirdi.
“5-6 parti kapatıldı ama ne değişti? Daha güçlü geldik. Oylarımız arttı. Devletten bir umudum yok. Samimi görmüyorum. Tepkimi daha fazla içimde tutamazdım, meydandan dile getiriyorum.”
Kürtler neden Newroz bayramını kutlar?
Kürt toplumunun sözlü kültürünün bir parçası olan, efsaneye göre; zalim hükümdar Dehaq’ın her iki omzundan bir yaratık çıkmış. Hükümdar öldürülmemek için o yaratığa her gün iki Kürt gencini adak veriyormuş. Saraydaki Kürt hizmetkarlar her gün bir Kürt gencini karşıdaki dağa gönderirken bir koyunu ve bir genci adıyormuş. Zamanla salınan gençler bir “kaçaklar grubu” oluşturmuş.
Sıra kentin demircisi olan Kawa’nın oğluna gelmiş. Baba tek oğlunu adamak istemiyormuş. Saraya gitmiş. Askerler demircinin belindeki çekicini almamış, çünkü sarayda demir döveceğini sanmışlar.
Kawa, Dehaq’ın karşısına geçip çekici ile onu devirmiş. Sonra elbisesinden bir bez parçasını çekicin başına dolamış. Bezi yakıp sarayın duvarından karşıdaki dağa sinyal vermiş. Kaçak gençler sarayı basıp iktidarı devirmiş.
O gün Kürtler için Nûroj/Newroz oldu. Nû/new: yeni, roj/roz: gün. Hem doğanın yeniden dirilme ve yeşillenme günü hem de Kürt ırkının varolma bayramı olarak kutlanır.
(Her sözlü kültür mirası gibi, bu efsanenin de anlatısı arasında küçük farklar var. Yukarıdaki anlatı annem Safiye Bayram’ın anlatısının kısa bir özetidir.)
“Her şey yapıldı!”
Alanda karşılaştığımız Gulistan Mahabad da “bıçak kemiğe dayandı” diyor.
“Devlet yapabileceği her şeyi yaptı. Parti kapatma son perde. Bir sonraki hamle ne olabilir ki?”
Newroz ve Nevruz
Kürtçe’de gün anlamına gelen roj kelimesi Farsça “ruz” şeklinde söyleniyor, Farsça’da yenigün Nûrûz (نوروز ) şeklinde söyleniyor.
Hint Avrupa dil ailesinin İrani dil kolunda olan Kürtçe ve Farsça’da kelimeler birleştirilerek yeni kelimeler oluşturulabiliyor Newroz/Nûrûz iki kelimeden oluşan bir birleşik kelime.
Türçe’de Nevruz, Kürtçe “Newroz” isminin ilk kelimesinde “w” harfi “v” yapılarak ve Farsça’da kullanılan “Nûrûz” kelimesinin son parçası “rûz” da “û” harfinin şapkası atılarak oluşturulmuş gibi görünüyor.
Türk Dil Kurumu (TDK) sözlüğüne göre Farsça Nev+ruz kelimelerinden oluşuyor ve “Eski takvimlere göre yılın ve baharın ilk günü sayılan martın yirmi birine rastlayan gün” anlamına geliyor.
Newroz 21 Mart’ta mı kutlanır?
Kürtler modern zamanın 30 günlük ay sistemine geçmeden önce doğa takvimini kullanıyorlardı. Bu takvimdeki aylar 30 gün sistemine sahip değildi.(Kurdolog Dr. İbrahim Seydo Aydogan, İnalco)
Ay isimlerinin çoğu referansını doğadan alıyordu. Bu isimleri modern 30 günlük takvimlerde de kullanıyoruz.
Örneğin kışın en soğuk kırk günü, Çileyê Zivistanê (kışın kırkı), rüzgar “ba(Kürtçe)” estiği zaman “Sibat(Türkçe Şubat)” kekliklerin beslenme zamanı Kewçêr (kew: keklik çêrîn: beslenmek) yada “Cotmeh” (cot kirin: çift sürmek, meh: ay) adı Ekim için kullanılır.
Kürtçe ve Farsça’nın orijin dili Avestaca kaynaklarda baharın ilk ayı Atardır, modern Kürtçe’de Mart ayı Adar şeklinde isimlendiriliyor. “Avesta (Zend) dilinde ātar- “yakmak, tutuşturmak” fiilinden türetilmiştir.”
Ateş yakma ayının ilk gününde Newroz kutlanır. Yani Mart’ın birinde. Fakat Kürtler İslamiyeti kabul edince yeni ay sisteminde bu 13 Mart’a denk geldi. Daha sonra Kürtler Miladi takvime geçince 21 Mart’a denk geldi.
2016-2020 yıllarında bianet Kurdî editörü olarak çalıştı. Serbest gazeteci olarak; Diyarbakır’da Middle East Eye, Al Jazeera International, Deutsche Welle, RT TV ve the New York Times için çalıştı. Kürt medyasında beş yıl Kurd1 TV, Evro Gazetesi, Waar TV ve Kurdistan24 televizyonunda haber editörü, köşe yazarı ve muhabir olarak çalıştı. Oxford Üniversitesi, Reuters Gazetecilik Çalışmaları Enstitüsü uluslarası gazetecilik yarışmasını kazanarak “fellowship” programı katılımcısı (2019) oldu. Program kapsamında Oxford Üniversitesi’nde yaz dönemi “dijital gazetecilik” eğitimi aldı. Belkî îşev binive(Belki bu gece uyur, Avesta Yayınları) öykü kitabının yazarı. Los Angeles, California Üniversitesi(UCLA)-KAES tarafından “en yaratıcı ve orjinal yazan genç yazar” (2012) Güneydoğu Gazeteciler Cemiyeti tarafından Kürtçe haber ve program dalında “yılın gazetecisi”(2014) ödüllerine layık görüldü.
