LGBTİ+ Odaklı Habercilik Eğitim Notu
LGBTİ+ odaklı habercilik nedir?
LGBTİ+ odaklı habercilik, medyada sesi en az duyulan gruplardan olan LGBTİ+’ların kendi hikâyelerini anlatabilmeleri için zemin oluşturmak diye özetlenebilir. Gazeteciliğin bir kamu görevi olarak “sessizlerin sesi olabilmek” anlamına geldiği düşünüldüğünde, mikrofonu ve kameranın objektifini LGBTİ+’lara, LGBTİ+’ların haklarına ve hayatlarına çevirmek iyi bir başlangıç olabilir ancak yeterli değildir. Her haber bir çerçeve içerisinde sunulur ve LGBTİ+ odaklı haberciliğin çerçevesi LGBTİ+’ların temel hakları üzerinden çizilmelidir. Hak haberciliğinin sadece hak ihlallerinin başka ihlallere yol açmayacak, haklara erişimi güçlendirecek bir şekilde haber yapılmakla kısıtlı olmadığı düşünülürse LGBTİ+ odaklı habercilik de hak ihlallerinin görünür kılınması ile yetinmemekle mümkün. LGBTİ+’ları haberin nesnesi olmaktan çıkarabilmek için haberin hazırlık aşamasından yayınlanma ve takip aşamasına kadar LGBTİ+’ların özneleşmesi temel hedeflerden olmalıdır.
Neden LGBTİ+ odaklı habercilik?
Bu soruya ilk yanıt, LGBTİ+’ların medyada neredeyse görünmez olması. Kendiniz hakkında en ufak bir bilgiye ulaşabilmek için gazete sayfalarını çevirmeniz yetmiyor; bu bilgiye ulaşmanın yegâne yolu “sizin gibiler”i bulmak. Birçok LGBTİ+ kişi için hayatına sahip çıkmanın ilk adımı kendine benzeyen birilerini, bir kitaba saklanmış ufak bir pasajı bulmak. Basında görünmez olmak, sadece temsiliyetten değil kendi hayat hikâyenize değebilecek başka hikâyelerden de mahrum bırakılmanız anlamına geliyor. Yerleşmiş, kökleşmiş, kanıksanmış ve normalleştirilmiş sansür, en doğal hakkınız olan cinselliğinize ve cinsiyetinize dair duyabileceklerinizi, görebileceklerinizi kırk kapının ardına saklıyor adeta. İkinci yanıtsa, LGBTİ+’lar söz konusu olduğunda “hastalık”, “suç”, “günah”, “anormal”, “sapkın”, “sapık”, “doğaya aykırı” gibi damgalayıcı ifadelerin, bazen doğrudan dillendirilerek bazen de ima edilerek medyada yoğun şekilde yer bulması. Ancak bununla da sınırlı kalmıyor; küçümseme, kalıp yargılara hapsetme, komikleştirerek aktarma, insandışılaştırma, nesneleştirme… Akla hayale sığmayacak düzeneklerin, bir çarkın dişlileri gibi tek bir hedef doğrultusunda işlediğini görüyoruz.
LGBTİ+ odaklı habercilik neye etki eder?
LGBTİ+’larla ilgili haberlerin en önemli özelliklerinden biri de öznesinin saklı olması, yani konu ettiği LGBTİ+’ların ne dediğine, ne hissettiğine dair bir cümle dahi barındırmaması. Hakkında konuşulan gruba mikrofon uzatmak bir yana bu insanlara dair herhangi bir özneleşme ihtimali bile büyük bir çabayla bertaraf ediliyor haberlerde. LGBTİ+ odaklı habercilik ilk olarak bu özneleşme meselesine etki ederek eşit temsilin kapılarını aralar. 2020’de yayımladığımız Kaos GL 2019 Medya İzleme Raporu’na göre 2019 yılında yazılı basında yer alan, LGBTİ+’ların konu edildiği metinlerden hak haberciliği kapsamında değerlendirilebilecek olanların oranı sadece yüzde 44 (1150 metin). Bu metinlerin 400’ünde, LGBTİ+’ların temel insan haklarına saygılı bir habercilikle yetinilmiş. LGBTİ+ örgütlerinin LGBTİ+ haklarına ilişkin görüşlerine yer veren metinler, hak haberciliği kapsamında değerlendirilen haberlerin yüzde beşini, tüm haberlerinse sadece yüzde ikisini oluşturuyor. LGBTİ+ odaklı habercilik en başta bu tabloyu değiştirmeye etki eder. Kendi hikâyeni anlatmak, hayatına sahip çıkmanın önkoşuluna dönüştüğünde LGBTİ+’lara, öznesi saklanmış cümlelerdeki gizli özneler olmaktan çıkmak için o cümlelerin nesnesine de tümlecine de yüklemine de “göz dikmek” düşüyor. Özneleşmenin yoluysa basının o cümleleri ters yüz edip LGBTİ+’ların cümlelerine ve hayatlarına hak ettikleri itibarı iade etmelerinden geçiyor.
LGBTİ+ odaklı habercilik haberciliğin sınırlarını nasıl genişletir?
Haber değeri taşıyan bir olayı tanımlamak için genelde söylenen bir söz vardır: “Köpek insanı ısırırsa haber değeri taşımaz ama insan köpeği ısırırsa taşır.” Ancak bu cümlenin temel eksiği gazetecinin görünen resimle yetinmediği ölçüde işini layıkıyla yapabileceğini görmezden gelmesidir. Bir köpek bir insanı durduk yere ısırmaz. O insan köpeğe zulmetmiş olabilir mi ya da belki de başka insanlar köpeğe zulmettiği için kendini korumak isteyen köpek “saldırganlaşmış” olabilir mi? Gazeteci bu soruları sormadığı sürece anın resmini çekmekle sınırlı kalacaktır. LGBTİ+ odaklı habercilik de hayatın her alanında bize sunulan o resmin ötesine bakarak haberciliği zenginleştirecektir. Örneğin, mutlu mesut aile portrelerinin gerisinde yatan, LGBTİ+ çocukların maruz bırakıldığı zulmü ortaya çıkarabilmek, haberi hayata yaklaştırarak haberciliği zenginleştirecektir. Velhasıl, işi hayatın bu kadar içinde olan gazeteciler için sorulmamış bir soruyu sormak haberi hayata yaklaştırma gücüne sahip!
LGBTİ+ odaklı habercilik yapılmamasının yaratacağı eksiklikler nelerdir?
LGBTİ+ odaklı habercilik yapılmamasının yaratacağı en temel eksiklik, hayatın en olağan çeşitliklerinden olan farklı cinsel yönelim ve cinsiyet kimliklerinin habere yansımaması olacaktır. LGBTİ+’ların haklarına erişebilmeleri yönünde bir tür kamu görevi de üstlenen bu habercilerin haberleri LGBTİ+ odağı olmadığında eksik kalacaktır. Örneğin ülkede çıkan bir savaştan kimlerin nasıl etkilendiğini haber yaparken LGBTİ+’lara yer verilmezse o haber eksiktir. Yoksulluk üzerine bir dosyada LGBTİ+’ların yaşadığı derin yoksulluğun başlıklardan birisi olması haberi derinleştirecek ve yoksulluk meselesini araştıran gazeteciye yeni kapılar açacaktır.
Türkiye’de LGBTİ+ odaklı habercilik yapan platformlar hangileri?
www.kaosgl.org , www.pembehayat.org
Gazeteci ve LGBTİ+ hakları savunucusu. ETHA ve Özgür Radyo’da muhabir, editör ve program sunucusu olarak çalıştı. Ceylan Yayınları’ndan çıkan “Yoldaş Ben İbneyim: Solun LGBT ile İmtihanı” kitabının yazarı. Kaos GL ve Pembe Hayat’ın çıkardığı “Dönmelere Doyamadık” ve “Translar Vardır” söyleşi kitapları ve sözlü tarih kitabı “Patikalar: Resmi Tarihe Çentik”i yazdı. Kaos GL Derneği’nin Medya Koordinatörü. Derneğin yıllık Medya İzleme raporlarını hazırlıyor. KaosGL.org internet gazetesinde editörlük yapıyor.
